İran’daki uçak düşürülmesi ile başlayan bir yanlışlıklar sürecinin içerisindeyiz. O günden itibaren insanların ölümüne yol açan ve neredeyse tamamı cehalet, kibir ve çeşitli hırslardan kaynaklanan ne kadar çok hata yapıldı. Füze ve top ateşleri, depremler, çığlar, uçaklar vs. vs.. “Kader” diye geçerek kolayı seçelim, kendimizi etkisiz sayalım ve bilinmeyen bir başka konuya, faktoringin tarihsel gelişimine bakalım.

Faktoring kelimesi, Latince “yapan, eden” anlamına gelen “factor” kelimesinden gelir. “Faktor” kelimesinin tarihsel kullanımına bakıldığında “başkalarının ticari ilişkileri ile ilgilenen bir temsilci” ve “yüklenen malların gönderildiği kişi” anlamlarına rastlanmakta.

Yapılan incelemeler faktoring işleminin kökeninin M.Ö. 1750 yıllarına kadar dayandığını gösteriyor. O dönemlerde Mezopotamya’da yaşamakta olan Asur medeniyetinde “Tamkarum” adı verilen tüccarlar yer almakta. Tamkarum sermaye sahiplerinden aldığı katkı payı ile mal almakta, genellikle Anadolu’da ürünlerini satmakta ve tablet şeklindeki vadeli borç senetleri ile dönmekteydi. Sermaye sahibine ya bu borç senedini vermekte ya da daha yaygın olarak vadeli alacağı biraz daha düşük bir bedel ile peşin ödemekteydi. Daha sonra faktorler zamana göre sırasıyla Roma, Kuzey İtalya, Kuzeybatı Avrupa, Almanya, İngiltere ve kolonilerde görülmekte.

Avrupa’da Factor teriminin ticaretle bağlantılı kullanımına 15. – 19. yüzyıl arasındaki kayıtlarda rastlıyoruz. İngilizce sözlüklerde factor “Başkası adına alım satım yapan kişi” olarak tanımlanmakla birlikte bu kişiler günümüzdeki temsilci ve brokerlerden önemli bir farklılık göstermekteler. Bu kişiler alım satımına aracı oldukları malların mülkiyetini de üstleniyorlar. Geniş bilgiye sahip olduğumuz en önemli örneklerden birisi İngiltere Londra’daki Blackwell Hall faktorleri. 17. yüzyıldan başlayarak Kuzey İngiltere’deki yünlü kumaş üreticileri Londra’daki terzi ve tüccarlar için mallarını Blackwell Hall binasına getirmekte ve orada bulunan 35 civarındaki faktore konsinye olarak bırakmaktaydılar. Bu faktorler malları kendilerine gelen alıcılara vadeli olarak satmakta ve bu satıştan komisyon almaktaydılar. Faktorler zaman zaman tedarikçilerine henüz satışı yapmadan kısmi ödeme yapmakta, satış tamamlandıktan sonra da bedel tahsil edilinceye kadar bakiyesi daha sonra ödenmek üzere ön ödeme oranını %80’e yükseltmekteydiler. Ancak burada vadeli satışların tedarikçiler tarafından tanınmayan müşterilere yapılıyor olması daha sonra “delcredere” adı verilen anlaşmaların yapılmasına, yani kredi riskinin faktorler tarafından üstlenilmesine zemin hazırlamıştır. Artık tedarikçiler mallarını konsinye olarak faktore teslim ettikten sonra satışı beklemekte, satış sonrası malın bedeli faktor tarafından ya hemen iskontolu olarak ya da vadesinde kendi borcu olarak ödenmekteydi.

Özetleyecek olursak, faktoring şirketleri sırasıyla aşağıdaki şekilde çalışmaktaydılar:

-             Malın tedarikçiden konsinye olarak alınması,

-             Alıcılara tanıtımının yapılması,

-             İhtiyacı olan tedarikçilere %50 civarında ön ödeme verilmesi,

-             Malın satışı, faturalama ve alıcı riskinin üstlenilmesi,

-             Tedarikçiye anlaşmaya göre %80 civarında ön ödeme,

-             Tahsilat üzerine veya garanti edilen sürede ön ödeme olup olmamasına göre bakiye ya da tam ödeme.

Bu örnekten de görüleceği gibi faktorler bir çeşit aracı (broker) olarak faaliyet göstermekte idiler. Tahsilatı takip etmekte ve aynı zamanda alıcı riskini üstlenebilmekte ve gerekirse ön ödeme verebilmekteydiler.

Benzer şekilde uzak kolonilere gönderilen malların satışında da yine faktörler aracı olarak kullanılmışlar. Her tür mal alış verişinde olduğu gibi faktörlere köle ticaretinde dahi rastlanabiliyordu.

Yani faktorler finansman şirketleri değil aracılardı. İşte tam da bu nedenle Malezya’da olsun, Dubai’de olsun “Islami faktoring” adı ile ticaret bazlı işlemler yapılabilmekte ve İslam Kalkınma Bankası’nın iştiraki ITFC (Uluslararası İslami Ticaret Finansmanı Şirketi) İslami Uluslararası Faktoringin yaygınlaştırılmasında önemli bir rol üstlenmektedir.

Biz hala faktoringi “al çeki - ver parayı” şeklinde faizcilik zannetmeye devam edelim ve uluslararası faktoringin ihracatı artıran mucizevi etkilerinden yararlanmayalım… Hele paraya bu kadar çok ihtiyaç olan dönemlerde…

Faktoringin şimdiki haline nasıl dönüştüğünü de daha sonra anlatırız.